Nowe technologie, różnice pokoleniowe, kształtowanie kompetencji w gospodarce opartej na wiedzy, nowa rola nauczyciela-coacha. Jak okiełznać współczesnych nastolatków i pokierować ich rozwojem, by z sukcesem weszli na rynek pracy?
Wiedza jako źródło konkurencyjności
Wiedza jest współcześnie kluczowym zasobem ekonomicznym – źródłem konkurencyjności gospodarki i dobrobytu obywateli. Polska wypada blado na tle innych krajów europejskich pod względem wykorzystania wiedzy. Zajmuje 25. miejsce na 28 krajów członkowskich UE w rankingu Banku Światowego gospodarek opartych na wiedzy i 24. pozycję w Summary Innovation Index 2015 Komisji Europejskiej, oceniającego poziom i efektywność innowacyjną krajów UE. Źródeł niekorzystnych dla Polski ocen należy się dopatrywać głównie w cechach kapitału ludzkiego Polski.
Polska edukacja nie jest przystosowana do warunków XXI wieku
Dr Ewa Radomska, wykładowca Instytutu Badań Ekonomicznych AFiB Vistula: „Wartość kapitału ludzkiego wynika m.in. ze zręczności intelektualnej, umiejętności dostosowania się do zmian w otoczeniu, skłonności do zachowań innowacyjnych, potrzeby ich rozwoju czy otwartości na ryzyko. System edukacji w Polsce, stworzony na potrzeby społeczeństwa industrialnego, nie wychodzi naprzeciw wyzwaniom XXI wieku. Edukacja informacyjna i wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych w polskich szkołach są wciąż eksperymentem. Szkoły nie wyposażają uczniów w umiejętności, które będą im potrzebne w dynamicznie zmieniającym się otoczeniu społeczno-gospodarczym, nie doceniają kreatywności, rozumianej jako zdolność do twórczego poszukiwania rozwiązań i realizacji odważnych zadań. Tym samym nie przygotowują uczniów do zawodów, na które jest i będzie zapotrzebowanie. Młodzież uczęszczająca obecnie do szkół, wkrótce będzie świadczyć o sile i jakości kapitału społecznego Polski. Strategicznym wyzwaniem edukacji XXI wieku jest wyposażenie uczniów w kompetencje do zarządzania nowoczesnym państwem oraz budowania konkurencyjności rodzimej gospodarki w zglobalizowanym świecie. Innowacyjna gospodarka nie zostanie zbudowana bez innowacyjnego społeczeństwa”.
Oczekiwania współczesnego rynku pracy
Rynek pracy XXI wieku cechują m.in. takie zjawiska, jak: wzrastająca liczba osób mających dostęp do wykształcenia, starzenie się społeczeństwa, niedobór kadr o pożądanych kwalifikacjach w dynamicznie zmieniającym się otoczeniu. Wśród wymagań stawianych obecnie kandydatom jest zarówno dyplom dobrej uczelni, jak i doświadczenie, w tym zdobywane jeszcze w trakcie nauki czy studiów, ale także komunikatywność, umiejętności interpersonalne i pracy w zespole. Pracodawcy cenią również odporność na stres, uczciwość, zaangażowanie, sumienność, lojalność i wiarygodność.
Elastyczność i kreatywność kompetencjami przyszłości
Dr Agnieszka Knap-Stefaniuk, Dziekan Wydziału Zamiejscowego w Krakowie, AFiB Vistula: „Współczesny rynek pracy, współczesny pracodawca, jasno nakreślają również wymagania dotyczące kompetencji przyszłości. Wyróżnić tu trzeba kreatywne myślenie, zdolność do twórczego rozwiązywania problemów, zdolność do pracy w wielokulturowym, zróżnicowanym środowisku, a także posiadanie wiedzy z różnych obszarów i dziedzin. Należy pamiętać, że obecnie rozwój kompetencji rozumie się jako proces, który zachodzi przez całe życie. Z roku na rok wymagania pracodawców rosną. Warto więc wszystkie zmiany i trendy na rynku pracy oraz wymagania pracodawców śledzić i analizować na bieżąco, a o rozwój kompetencji dbać nie tylko tu i teraz, ale w długiej perspektywie czasu. Szczególną rolę odkrywa tu system edukacji – zarówno na poziomie akademickim, jak i szkolnym”.
Kształcenie zawodowe we współpracy z pracodawcami
Kształcenie zawodowe służy nabywaniu wiedzy i umiejętności potrzebnych do działalności zawodowej. W gospodarce opartej na wiedzy powinno być na każdym jego poziomie podyktowane przede wszystkim współczesnymi potrzebami rynku.
Potrzebna jest współpraca światów nauki i biznesu
Grażyna Pabis-Mazur, dyrektor Zespołu Szkół Ekonomicznych im. Jana Pawła II w Gorlicach: „Kształcenie zawodowe w Polsce wymaga unowocześnienia i uatrakcyjnienia, by ułatwić młodzieży start zawodowy oraz zapewnić dopływ na rynek kapitału ludzkiego, który będzie w stanie budować konkurencyjność gospodarki i dobrobyt społeczeństwa. Wyposażenie uczniów w umiejętności pozwalające na szybsze i łagodniejsze wejście na dynamicznie rozwijający się rynek pracy jest możliwe tylko we współpracy z pracodawcami i otoczeniem biznesowym. Wyzwaniem, przed jakim stoi współczesna edukacja zawodowa, jest modernizacja oferty kształcenia i dostosowanie jej do potrzeb rynku pracy – lokalnie i w odniesieniu do sektorów gospodarki. W tym celu konieczne jest zwiększenie dostępu uczniom i nauczycielom do nowoczesnych technologii komunikacyjno-informacyjnych. Dobra jakość kształcenia zawodowego jest możliwa poprzez rozwój współpracy szkół z pracodawcami, otoczeniem społeczno-gospodarczym oraz szkołami wyższymi”.
Blaski i cienie wykorzystania technologii informatycznych w edukacji
Po tzw. generacji Y – obecnych 20-35-latków, którzy dojrzewali w kontakcie z technologiami, niebawem na rynek pracy wejdzie pokolenie Z – aktualnie uczniowie i studenci najmłodszych roczników akademickich. Współcześni nastolatkowie żyją w świecie wirtualnym, w jeszcze większym stopniu wykorzystują nowe technologie, są ekspertami od urządzeń i aplikacji, niekiedy zawstydzając „dorosłych”. Generacja Z jest wyzwaniem dla współczesnej szkoły, bo w wymaga nieustannej stymulacji – w miejscu nauki zawsze powinno się dziać coś ciekawego.
Powrót do tradycji kierunkiem przyszłości?
Dr hab. Jan Fazlagic, dyrektor Instytutu Kreatywności AFiB Vistula: „Pojęcie współczesna edukacja jest już często utożsamiane z wykorzystaniem technologii informatycznych. Zanika potrzeba uczenia się na pamięć, analizowania zdarzeń, konieczność poszukiwania źródeł wiedzy i fundamentalnych praw rządzących światem. Pytanie “dlaczego?” zamieniło się na pytanie “jak?”. Entuzjaści wykorzystania ICT w edukacji często traktują urządzenia elektroniczne wykorzystywane w edukacji instrumentalnie i podchodzą do tego zagadnienia dogmatycznie. Należy jednak pamiętać, że kształtowanie kompetencji informatycznych, takich jak programowanie i szerzej – logiczne myślenie – wcale nie musi być realizowane w interakcji z tabletem. Co więcej, wielu ekspertów zaleca, aby dzieci do 12 roku życia nie korzystały z tabletów. Niestety w Polsce takie nowoczesne myślenie 2.0 o edukacji jeszcze jest w powijakach, a zakup tabletu często jest uznawany za najlepsze rozwiązanie dla rozwoju dziecka. Tymczasem badania nad wykorzystaniem technologii informatycznych, a także efektywnością inwestycji w ICT w edukacji dają wiele do myślenia. Nie będzie przesadą, jeśli stwierdzimy, że tablica czy kartka papieru niedługo powrócą jako gadżety do… najbardziej postępowych szkół”.
Coaching – nowe narzędzie pracy nauczyciela
Nowe potrzeby rynku pracy i zmiany w systemie edukacji określone „Podstawami programowymi kształcenia ogólnego” z 1999 r. i 2008 r. doprowadziły do rozszerzenia typowych ról nauczyciela (wykładowca, ekspert, wychowawca, trener) o nowe – integrator, doradca, przewodnik, moderator, inspirator itd. Nauczyciele poszukujący środków kreowania rozwoju ucznia sięgają także coraz częściej po takie role, jak coach czy mentor. Według International Coach Federation w coachingu “chodzi o wspomaganie ludzi w zdobyciu tego, czego pragną bez robienia tego za nich lub mówienia im, co mają”.
Najefektywniejszy model coachingu
Mgr Tadeusz Marczewski, Małopolskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli: „W nowej roli nauczyciel-coach pomaga uczniom w odnalezieniu drogi rozwoju i pokonywania problemów. Najpopularniejszym modelem coachingu jest Model GROW – praca z celem, opisywanie stanu aktualnego, poszukiwaniu różnych rozwiązań problemu, określeniu zasobów, działań itd., które doprowadzą do pożądanego rezultatu. Korzyści z coachingu po stronie ucznia to m.in.: lepsze uczenie się, większa samodzielność i poczucie sprawstwa, rozwijanie pewności siebie, umiejętności organizacji pracy, poczucie odpowiedzialności za własny sukces, rozwój myślenia krytycznego, refleksyjnego i analitycznego. Nauczycielowi coaching m.in. ułatwia lepsze poznanie ucznia, wykorzystanie i wzmacnianie jego indywidualnych możliwości i talentów, także własnych kompetencji nauczyciela. Choć w szkołach obecnie dość rzadko pracują certyfikowani coache, to jednak stosuje się elementy metody coachingowej, obejmujące m.in.: wspieranie – przez zapewnianie pozytywnego kontekstu, metody komunikacyjne – zadawanie pytań, pytania otwarte, aktywne słuchanie, a także motywowanie, metody formułowania realnego celu i działań”.
Kierunki zmian współczesnej edukacji
Przez wiele lat systemy edukacji działały na zasadzie nauczyciela, czyli „posiadacza wiedzy” i ucznia, który chciał tę wiedzę posiąść. Utrwalone przez lata pasywne metody kształcenia są obciążeniem i źródłem problemów wielu absolwentów wchodzących na rynek pracy. Tymczasem pracodawcy poszukują kandydatów samodzielnych i gotowych do pracy w realiach współczesnego świata i biznesu.
E-learning świetnym uzupełnieniem
Dr Artur Kwasek, wykładowca Instytutu Zarządzania AFiB Vistula: „Już od wielu lat moi studenci zaobserwowali problem nie tyle braku informacji, ale ich nadmiaru oraz konieczność segregowania tych najbardziej istotnych. Współczesna edukacja to nie tylko przekazywanie osiągnięć nauki. To również, a może przede wszystkim, uczenie umiejętności selekcjonowania i praktycznego wykorzystywania wiedzy. Zmiany społeczno-gospodarcze spowodowane rozwojem nowoczesnych technologii teleinformatycznych, w tym w szczególności internetu i technologii mobilnych, powodują konieczność przemodelowania systemów edukacyjnych. Dlatego rozwój nauczania w systemie e-learning jest dzisiaj absolutnym priorytetem. E-learning pozwala przekraczać bariery czasu i odległości. Zajęcia mogą być realizowane w czasie rzeczywistym poprzez zdalny, interaktywny i mobilnym dostęp do zasobów. Oczywiście e-learning jest jedną z nowoczesnych form kształcenia na odległość, co oznacza, że nie zastępuje on w całości tradycyjnych form kształcenia, ale – co potwierdziły nasze dotychczasowe doświadczenia – bardzo skutecznie je uzupełnia.
Wyzwania edukacji XXI wieku
Szkoła jest nadal miejscem odbywania lekcji, a te nastawione są na przekazywanie materiału do opanowania. Wciąż jest dość nieporadna w zakresie edukacji emocjonalnej, pedagogiki twórczości. Jest też wciąż niedostatecznie wykorzystanym miejscem wartościowej praktyki społecznej. – „Współczesna szkoła, uczeń i edukacja stawiają przed nauczycielem szereg wyzwań. Umiejętność poradzenia sobie w dynamicznie zmieniającym się środowisku wśród młodych ludzi i kolejnych pokoleń wymaga od nauczyciela elastyczności, szybkiej adaptacji do nowych warunków, ukierunkowanej na potrzeby ucznia, rozumienia zmian zachodzących w społeczeństwie, w tym przede wszystkim różnic pokoleniowych. System edukacji, aby mógł właściwie reagować na potrzeby rynku pracy, powinien z odpowiednim wyprzedzeniem identyfikować potrzeby kompetencyjne pracodawców” – podsumowała dr Agnieszka Knap-Stefaniuk, Dziekan Wydziału Zamiejscowego w Krakowie, AFiB Vistula.
