W jaki sposób rozwija się ludzki mózg? Jak wykorzystywać wiedzę o jego działaniu dla najefektywniejszej nauki? Jak gry mogą nam pomóc w rozwoju? O tym wszystkim mówi Maja Bartosiewicz, Koordynator ds. Edukacji w studiu developerskim SteamBytes, które specjalizuje się w projektowaniu edukacyjnych gier mobilnych.
W jaki sposób nasz mózg rozwija się i uczy?
Uczenie się jest z definicji procesem polegającym na tworzeniu tak zwanej „reprezentacji świata zewnętrznego”, czyli przetwarzaniu doświadczanych przez człowieka wrażeń w trwałe ślady umysłowe. Pierwsze z nich dziecko rejestruje już w życiu płodowym: słyszy dźwięki, czuje smak wód płodowych, widzi światło oraz odczuwa kołysanie. Mózg zbudowany jest z ponad 100 miliardów komórek nerwowych (neuronów), przetwarzających i magazynujących informacje. Powstają one w toku całego naszego życia w strukturze zwanej hipokampem. Dziecko, już w momencie przyjścia na świat, ma liczbę neuronów zbliżoną do tej, która występuje u dorosłego człowieka. Proces uczenia się bardzo aktywizuje mózg, dochodzi wówczas do tworzenia nowych połączeń nerwowych w związku z reagowaniem na otrzymywane bodźce.
Układ nerwowy dziecka rozwija się niemal od samego momentu poczęcia. W trzecim tygodniu ciąży powstaje u zarodka cewa nerwowa, zaś w czwartym tygodniu pojawiają się trzy pęcherzyki mózgowe, dające początek przodomózgowiu, śródmózgowiu i tyłomózgowiu. Dojrzewanie układu nerwowego polega głównie na wytwarzaniu niezliczonej ilości połączeń między komórkami nerwowymi, w odpowiedzi na bodźce i nowe doświadczenia. Im więcej bodźców do nas dociera, tym więcej tworzy się połączeń pomiędzy neuronami. Najintensywniejszy okres rozwoju mózgu to czasy dzieciństwa: aktywność mózgu trzylatka jest dla przykładu dwukrotnie większa niż u osoby dorosłej – ten stan rzeczy utrzymuje się do około 10 roku życia, potem maleje, aby osiągnąć równowagę około 20 roku życia.
Jaki jest najlepszy sposób na uczenie się?
Prawda jest taka, że ludzie uczą się w bardzo różny sposób i każdy ma co do tego swoje indywidualne preferencje. Oczywiście jeżeli mówimy o stylach uczenia się, to możemy je podzielić na wzrokowy, słuchowy, dotykowy czy kinestetyczny. Większość z nas nie korzysta tylko z jednego z nich, ale wykorzystuje kilka zmysłów w różnym natężeniu. To ważne, aby aktywować różne kanały percepcji jednocześnie: im więcej zmysłów angażujemy w ten proces, tym większe są szanse na lepsze ugruntowanie wiedzy. Najlepiej zapamiętujemy treści, które wzbudzają naszą ciekawość i wymagają zastanowienia, rozwiązania jakiegoś zagadnienia problemowego. Nie bez znaczenia jest także otoczenie, w którym się uczymy oraz emocje, jakich doświadczamy podczas procesu nabywania wiedzy – łatwiej zapamiętujemy informacje, kiedy znajdujemy się w przyjaznym otoczeniu i odczuwamy przyjemne emocje. Sprawnemu przyswojeniu nowej wiedzy sprzyja także stan wewnętrznej czujności, w tym zdolność do utrzymania selektywnej uwagi.
Im więcej bodźców do nas dociera, tym więcej tworzy się połączeń pomiędzy neuronami. Najintensywniejszy okres rozwoju mózgu to czasy dzieciństwa
Ponadto wiemy, że lewa półkula mózgu staje się aktywniejsza przy myśleniu analitycznym, gdy pracujemy ze słowami czy liczbami, zaś prawa aktywuje się, gdy analizujemy kolory, dźwięki, kształty czy też lokalizujemy przedmioty w przestrzeni. Jeżeli w procesie nabywania wiedzy uaktywnimy obie półkule naraz – czyli przykładowo będziemy uczyli się słówek przyporządkowując je do określonego miejsca na planszy – wtedy znacząco zwiększymy efektywność naszej nauki. Im większą powierzchnię mózgu angażujemy, tym łatwiej się uczymy.
W jaki sposób możemy rozwijać swoją inteligencję?
Można byłoby zadać pytanie – ale którą? Dziś nie mówimy już o jednym typie inteligencji, bo popularniejsza jest koncepcja inteligencji wielorakiej, która dzieli ją na bardziej szczegółowe komponenty takie jak inteligencja matematyczno-logiczna, językowa, środowiskowa, muzyczna, interpersonalna, intrapersonalna czy kinestetyczna (ruchowa). Mówiąc ogólnie, możemy je wszystkie rozwijać poprzez nieustanny trening i stymulację mózgu. Kiedy stawiamy przed sobą nowe wyzwania i szukamy kreatywnych sposobów na rozwiązanie zagadnień problemowych czy zagadek, to wówczas przełamujemy schematy myślowe i próbujemy inaczej podejść do problemu, angażując wiele zmysłów. Jeżeli chcemy rozwinąć naszą inteligencję matematyczno-logiczną, warto jak najwięcej uwagi poświęcić szacowaniu czy rozwiązywaniu matematycznych problemów w pamięci. W przypadku inteligencji językowej rozwiniemy ją poprzez czytanie, pisanie własnych tekstów, rozwiązywanie krzyżówek czy rebusów, a w rozwoju inteligencji muzycznej pomogą zajęcia z rytmiki i kształcenie słuchu.
Jak nowoczesna technologia pomaga nam w rozwoju własnego potencjału?
Patrząc na możliwości, jakie daje współczesny świat, warto dążyć do tego, by uatrakcyjniać i usprawniać proces nabywania wiedzy efektywnie wykorzystując nowe technologie. Dziś, dzięki np. e-learningowi czy webinariom możemy dokształcać się nie wychodząc z domu. W zasobach internetu możemy znaleźć wiele użytecznych treści edukacyjnych, filmów, infografik czy prezentacji. Dzięki urządzeniom mobilnym: smartfonom, czy tabletom niemal w każdym miejscu na Ziemi mamy dostęp do zasobów edukacyjnych w jednym niewielkim urządzeniu. Oczywiście pamiętajmy, że nic nie zastąpi nauki i zdobywania doświadczeń w bezpośrednim kontakcie z otaczającym nas światem np. nabywania wiedzy podczas obserwacji przyrody, budowania relacji podczas wchodzenia w interakcje z bliskimi i grupą rówieśniczą czy też odkrywania tajników fizyki za pomocą własnoręcznie wykonywanych eksperymentów. Zauważmy jednak, że świat szybko się zmienia: dla starszych pokoleń szkoła oparta była na tablicy, kredzie i zeszycie, ale najmłodsi urodzili się już w innym, „cyfrowym” świecie i nie wyobrażają sobie życia bez jego zdobyczy. Proces nauczania warto wzbogacać różnorodnymi narzędziami multimedialnymi: programami, aplikacjami czy grami. Z powodzeniem można je wykorzystać w rozwijaniu różnych umiejętności.
W jaki sposób można efektywnie się uczyć dzięki takim aplikacjom czy grom?
Gry mogą efektywnie wpływać na zwiększenie podzielności uwagi, przyspieszyć czas reakcji na bodźce, uczyć analitycznego i strategicznego myślenia. Dobrze zaprojektowana gra edukacyjna, oparta o interesującą i wciągającą koncepcję, w sposób niemal niezauważalny dla użytkownika nauczy go nowych treści i rozwinie potrzebne umiejętności – oczywiście w zależności od tego, jakie cele edukacyjne zostaną postawione. Dzieje się tak, ponieważ gra angażuje równocześnie kilka zmysłów na raz, co aktywizuje większy obszar mózgu. Dzięki temu nowe treści przyswaja się przyjemniej, szybciej i łatwiej, a w porównaniu do tradycyjnego „wkuwania” są one też od razu o wiele lepiej utrwalone. To dokładnie tak, jak z treningiem ciała: osiągniemy więcej, gdy równocześnie trenujemy kilka partii mięśni, a nie tylko jedną. Gry edukacyjne są tak efektywne, ponieważ uczą poprzez przyjemną rozrywkę i pozytywne emocje. Nauka poprzez zabawę nie jest obarczona zewnętrznym przymusem, nie wiąże się z lękiem czy złością. Ogólnie rzecz ujmując nie jest stresorem – wręcz przeciwnie: gracz czerpie z gry przyjemność, buduje wewnętrzną motywację i odczuwa satysfakcję z procesu zdobywania wiedzy – jest to w procesie edukacyjnym niezwykle ważne. Granie w gry edukacyjne wyrabia nawyk „trenowania” szarych komórek, co w dalszej perspektywie kształtuje pozytywne podejście do procesu uczenia się i zdobywania wiedzy.
Edukacja, podobnie jak pozostałe dziedziny życia, powinna rozwijać się i nadążać za dynamicznie zmieniającym się światem. Warto zatem od początku starać się, aby nie kojarzyła się ona z przykrym, stresującym, archaicznym obowiązkiem, ale z pozytywnym, kreatywnym rozwojem, zakotwiczonym jako wzbogacająca przyjemność nie tylko z resztą dla dziecka, ale także dla dorosłego. W końcu uczenie się i zdobywanie wiedzy to proces, który nie kończy się na szkole, tylko towarzyszy nam przez całe życie.
